Przeszczep komórek macierzystych w okulistyce to nowy rozdział w medycynie i nadzieja dla pacjentów. Innowacyjne terapie są szansą na znalezienie rozwiązań dla nieuleczalnych dotychczas chorób. Różne zmiany patologiczne przyczyniają się do uszkodzeń i degeneracji różnych typów komórek budujących ludzkie oko.
Komórki macierzyste stanowią budulec ciała człowieka i tworzą wszystkie tkanki. Terapia komórkami macierzystymi to szansa na wyleczenie dystrofii, uszkodzeń wywołanych poparzeniami chemicznymi i termicznymi.
Wysiłki badaczy skierowane są także na zastąpienie komórek zwojowych siatkówki w jaskrze i fotoreceptorów siatkówki. Postęp tej metody leczenia może przynieść odpowiedź na próby wymiany nabłonka barwnikowego w zwyrodnieniu plamki żółtej oraz komórek uszkodzonych w przebiegu retinopatii cukrzycowej.
Komórki embrionalne należą do jednego z kilku rodzajów komórek macierzystych. Rozróżnia się ich cztery typy. Poza komórkami embrionalnymi istnieją także:
- komórki indukowane pluripotencjalne,
- komórki somatyczne,
- komórki partenogenetyczne.
Komórki embrionalne powstają dzięki zarodkom. Embrion, który ma kilka dni, to około stu komórek. Można się spotkać także z nazwą blastocysty.
Okulistyka wykorzystuje komórki macierzyste do leczenia uszkodzeń powstałych w nerwie wzrokowym. Ubytki komórek macierzystych rąbka rogówki to groźna konsekwencja uszkodzenia nerwu wzrokowego. Prowadzi to do upośledzenia zdolności regeneracji powierzchni rogówki. W wyniku tego pacjent może doznać znacznego pogorszenia wzroku lub całkowicie go utracić.
Terapia wykorzystująca przeszczep komórek macierzystych powinna uzupełnić niedostatek komórek śródnabłonka rogówki. Komórki macierzyste mogą być pobierane ze zdrowego oka i z sukcesem przeszczepiane do oka chorego.
Naukowcy mają silne podstawy, by liczyć na możliwość zastąpienia komórek niesprawnych komórkami macierzystymi. Udział w terapii komórek macierzystych być może pozwoli przywrócić sprawność widzenia.
Choroba Stargardta to odmiana dystrofii plamki siatkówki. Problem ten dotyczy zarówno dzieci, jak i osób dorosłych. Wiele wskazuje na to, że prawdopodobieństwo wystąpienia choroby Stargardta ma związek ze skłonnościami dziedzicznymi.
Choroba Stargardta polega na degradacji fotoreceptorów i nabłonka barwnikowego. Objawy tego schorzenia występują najczęściej u dzieci w wieku 8-12 lat. Ostrość wzroku mocno się pogarsza i pacjent ma kłopoty z czytaniem i dostrzeganiem detali, a zwiększona wrażliwość na światło powoduje dyskomfort. Często osoba dotknięta zespołem Stargardta ma problem z rozpoznaniem twarzy i rozróżnianiem barw. Zwłaszcza gdy są to kolory bardzo jasne lub bardzo ciemne.
Leczenie choroby Stargardta jak najbardziej należy do obszaru zainteresowań innowacyjnych terapii komórkami macierzystymi. Jednak prace badawcze są dopiero w toku. Regeneracja siatkówki oka jest możliwa dzięki przeszczepianiu komórek macierzystych. Nie wiemy jednak, czy ten zabieg rozwiązuje problem na całe życie. Zbyt mało czasu minęło od pionierskich zabiegów, by mieć pewność co do dalekosiężnych skutków.
Barwnikowe zwyrodnienie siatkówki czyli rodzaj dystrofii, to choroba dziedziczna. Pierwsze symptomy to stopniowe ograniczenie widzenia obwodowego. Pacjenci skarżą się ma mroczki pierścieniowe. Postępujące schorzenie prowadzi do charakterystycznego widzenia tunelowego. Problemy potęguje słabe oświetlenie.
Przy barwnikowym zwyrodnieniu siatkówki mogą współwystępować następujące choroby oka:
- zaćma,
- stożek rogówki,
- krótkowzroczność,
- zmiany w ciele szklistym,
- jaskra (z otwartym kątem)
- torbielowaty obrzęk plamki.
Przeszczep komórek macierzystych i zastosowanie tej nowej metody w okulistyce to temat, który stał się obecny ponad dwadzieścia lat temu. W roku 2000 dokonano odkrycia, że komórki macierzyste mogą się różnicować w komórki charakterystyczne dla budowy komórek dwubiegunowych i komórek fotoreceptorowych. Efekty tej metody były pozytywne, jednak przedział czasowy był na tyle krótki, że trudno ocenić skuteczność przeszczepów komórek macierzystych w długiej perspektywie.
Bibliografia:
1. R. Singec, A. Jandial, G. Crain, Nikkhah, The leading edge of stem cell therapeutics. „Annu Rev Med” 58, s. 313–28, 2007.
2. https://www.aao.org/eye-health/tips-prevention/gene-therapy-new-retinitis-pigmentosa-lca-luxturna [dostęp: 2.11.2022]
3. A. Markuszewska, Rola komórek macierzystych w terapii okulistycznej, https://www.przegladokulistyczny.pl/rola_komrek_macierzystych [dostęp: 2.11.2022].
4. Okulistyka i choroby siatkówki w aspekcie zdrowego i aktywnego starzenia się. Raport Fundacji na rzecz Zdrowego Starzenia, pod red, prof. dr hab. n. med. Bolesława Smolińskiego, Warszawa 2015.
5. J. Slack, Komórki macierzyste, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2017.
