Refrakcja to w fizyce termin określający załamanie fali świetlnej. Dotyczy każdego układu optycznego, w tym również ludzkiego oka. Załamanie światła w oku zachodzi na dwóch strukturach: rogówce, czyli zewnętrznej, przezroczystej warstwie oka, oraz soczewce – wewnętrznej strukturze.
Oko z prawidłową refrakcją określa się mianem oka miarowego (emetropia). Jest to stan, w którym promienie świetlne w układzie optycznym o najmniejszej mocy (nieakomodującym) załamują się odpowiednio na strukturach oka i skupiają ostro na siatkówce. W przypadku wystąpienia wady refrakcji, światło ogniskuje się przed lub za siatkówką, czego rezultatem jest m.in. niewyraźne widzenie.
Wada refrakcji dotyczy stanu, w którym układ optyczny oka ma za dużą lub za małą moc by ogniskować promienie świetlne na siatkówce. Innym powodem może być za długa lub za krótka gałka oczna oraz jej nieprawidłowa budowa. W takich sytuacjach do czynienia mamy z okiem niemiarowym (ametropia). Stwierdzane są wtedy wady refrakcji, popularnie nazywane wadami wzroku.
Wyróżniamy trzy podstawowe wady refrakcji oka: krótkowzroczność, nadwzroczność oraz astygmatyzm.
Krótkowzroczność, inaczej myopia, to wada refrakcji przejawiająca się skupianiem promieni świetlnych przed siatkówką. Można podzielić ją na krótkowzroczność osiową oraz refrakcyjną.
Krótkowzroczność osiowa występuje gdy gałka oczna jest za długa. Odległość między rogówką, a siatkówką jest za duża, przez co promienie światła skupiane są przed nią. Myopia refrakcyjna dotyczy mocy układu optycznego, która jest za duża, czego skutkiem jest zbyt mocne załamywanie promieni. W rezultacie nie padają one na siatkówkę, tworząc ostry obraz, a przed nią.
Myopia objawia się niewyraźnym widzeniem obiektów znajdujących się w dużej odległości. Obecnie krótkowzroczność jest najczęściej występującą wadą refrakcji, a badania pokazują, że w 2050 roku, obarczona nią będzie ponad połowa populacji. Krótkowzroczność koryguje się optycznie za pomocą soczewek minusowych.
Nadwzroczność, określana również jako dalekowzroczność lub hyperopia to wada refrakcji, w której promienie światła skupiają się za siatkówką. Analogicznie do krótkowzroczności, rozróżnia się dalekowzroczność osiową oraz refrakcyjną.
Nadwzroczność refrakcyjna określa wadę refrakcji, w której moc łamiąca układu optycznego oka jest za mała w stosunku do jego prawidłowej długości. Tym samym promienie nie skupiają się ostro na siatkówce, a za nią, powodując niewyraźne widzenie. Natomiast hyperopia osiowa to stan, w którym gałka oczna jest za krótka, by oko o prawidłowej mocy mogło skupić wiązkę światła na siatkówce. Tym samym obraz przedmiotu powstaje za nią i w rezultacie jest nieostry. Może być ona stanem fizjologicznym u noworodków, których narząd wzroku i układ optyczny oka dopiero się kształtują. Wraz z rozwojem dziecka, hyperopia powinna ulegać zmniejszeniu.
Dalekowzroczność przejawia się gorszym postrzeganiem obiektów znajdujących się w bliskiej odległości. Nadwzroczność koryguje się za pomocą soczewek kontaktowych lub okularów korekcyjnych o mocach dodatnich.
Astygmatyzm, inaczej niezborność, to wada refrakcji wynikająca z zniekształcenia rogówki lub soczewki. W wyniku asymetrycznej struktury, promienie światła wpadające do oka skupiają się nierównomiernie, w różnych punktach. Powoduje to, że widziany obraz jest nieostry oraz zniekształcony.
Astygmatyzm koryguje się szkłami soczewkami okularowymi lub soczewkami kontaktowymi torycznymi. Posiadają one trzy parametry, konieczne do prawidłowej korekcji wady: moc sferyczną, moc cylindra oraz oś cylindra.
Parametry soczewek torycznych:
Najpopularniejszym i najczęściej wykorzystywanym badaniem wady refrakcji jest metoda Dondersa. Jest to subiektywne badanie, ponieważ opiera się na wrażeniach osoby badanej. Przeprowadzane jest najczęściej po standardowym określeniu ostrości wzroku.
Do oprawy próbnej, osoba badająca wkłada soczewki o różnej mocy do momentu, aż pacjent uzna, że obraz jest najostrzejszy.
Skiaskopia, określana również jako retinoskopia to obiektywna metoda pomiaru wady refrakcji. Dzięki niej wskazać można kierunek oraz zakres błędów refrakcji. Polega na umieszczeniu przed okiem pacjenta źródła światła i ocenie przemieszczania się jego odbicia w obrębie źrenicy. Do badania potrzebne są specjalne listwy lub koło Hessa z soczewkami o różnej mocy. Badanie wymaga farmakologicznego porażenia akomodacji kroplami.
Jest to nowoczesna, zautomatyzowana metoda badania wzroku za pomocą autorefraktometru. Wykorzystuje on zasadę działania skiaskopii. Zaletą badania jest jego szybkość, jednak wadą nieprecyzyjność wyników. Przekłamanie otrzymanych wartości wynika z braku możliwości wyeliminowania akomodacji bez podania odpowiednich kropli ją porażających.
Badanie refrakcji oka u specjalisty pozwoli na szybkie wykrycie wady. Niejednokrotnie jest ona bagatelizowana lub nieodczuwalna. Szybkie rozpoznanie wady pozwala na spowolnienie jej rozwoju. Specjalista, optometrysta lub okulista, zdecyduje czy wymagana jest korekcja i określi sposób jej noszenia.
Szybka reakcja na zaburzenia widzenia oraz korekcja wad wzroku niejednokrotnie umożliwia spowolnienie jej rozwoju. Z tego powodu każda dorosła osoba, która nie ma problemów ze wzrokiem powinna udać się na wizytę kontrolną minimum raz na dwa lata. Użytkownicy okularów lub soczewek powinni poddawać się regularnym badaniom wzroku przynajmniej raz do roku.
